ΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ ΟΤΑΝ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΟ

Η ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΜΗ ΑΠΟΠΛΑΝΗΣΗΣ (για την Τρίσα Μπράουν)


«Τι λέει αυτό το έργο;  τι ήθελε να πει η χορογράφος;»

Η απαίτηση από τον Μοντέρνο Χορό να έχει νόημα, το οποίο όμως θα πρέπει να μπορεί να διατυπωθεί με λέξεις και κατηγορηματικό τρόπο (άρα αφηγηματικό και αναπαραστατικό) εκτοξεύεται πολύ συχνά από μια “ανησυχούσα” για το μέλλον του χορού μερίδα του κοινού του στην χώρα μας. Αναγνωρίζουμε σε αυτό το αίτημα την Καρτεσιανή λογική της διχοτόμησης σώματος - μυαλού, αλλά ταυτόχρονα είναι και απόδειξη ότι ο μοντέρνος χορός στην Ελλάδα είναι προσκολλημένος στον λογοκεντρισμό της γενιάς του 30, η οποία ήταν λογοτεχνικής τάξης και σε μία αριστερή ζντανοφικής γενεαλογίας ρητορική. 

Ένας άνθρωπος στο Present tense (2004) διασχίζει τον αέρα, δεν πατάει σχεδόν ποτέ στην γη, αιωρείται πάνω από τα σώματα των συν-χορευτών του, πως;  χάρις στην ανεξάντλητα συνεργατική βοήθεια τους. Όμως τον στηριζουν περισσότεροι απ' όσους χρειάζεται, γιατί; διότι πάνω σε αυτόν που στηρίζουν θα φέρουν να στηριχτούν και άλλα σώματα, πολύπλευρα σχήματα αλληλοστηρίξεων εναλλάσονται, απροσδόκητες βοήθειες παιχνιδιάρικα αλλά και στοχαστικά παρατείνουν το πέταγμά του. Οι απλές καθημερινές δραστηριότητες του φορτώνω, στηρίζομαι, κουβαλάω, εκτινάσσομαι, περνάω ανάμεσα, κοιτάζω χαμηλά, ξαπλώνω και σηκώνω την πατούσα μου, μεταμορφώνονται και οι άνθρωποι δοκιμάζονται, ως εκπεσόντες άγγελοι. Πέρα από τις συνεχείς εκπλήξεις και την κινητική εφευρετικότητα, ένα μικρό δράμα συνύπαρξης και επιβίωσης. Αυτό ήδη είναι κάτι τόσο σημαντικό.

Αν ονοματίσω την αρχική σκηνή του Set and Reset  "ποιητική μεταφορά της ανύψωσης του ανθρώπου με την βοήθεια των άλλων, όπου όλοι μαζί διασχίζουν το τοπίο της ζωής", μήπως περνάει τις εξετάσεις νοήματος που επικυρώνονται και με συμβολισμoύς  παγκόσμιας συναδελφοσύνης;
Και αν ισχυριστώ ότι το Set and Reset είναι η "σωματοποίηση της ιδανικής κοινωνίας του Ρουσώ ή του Ντεριντά, όλοι ίσοι - φυσικοί - χωρίς ρόλους -χωρίς σεξουαλικούς προσδιορισμούς -χωρίς κτητικότητα χώρου –όλοι καθαρές λιμπιντικες ενέργειες", μήπως αυτό θα αφαιρέσει από την Τρίσα Μπράουν την κατηγόρια της αφηρημένης  τέχνης, της αμερικανόφερτης και άρα ύποπτης για κοινωνική αδιαφορία ;
Ναι είναι Αμερικάνα, αλλά και Ευρωπαία-Γαλλίδα από την μητέρα της. Πόσο μακριά είναι από τον Σεζάν (όταν κοιτάζω ένα βουνό βλέπω μόνο φόρμες);  Η δημόσια θέαση της μηχανικής των σωμάτων και των σχέσεων τους δεν ήταν η κατάθεση των Ρώσων  κονστρουκτιβιστών των πρώτων χρόνων της επανάστασης; η μη αφηγηματική χρήση των λέξεων-χειρονομιών δεν ήταν η αγαπημένη επιλογή των πρώτων  Ντανταιστών;

Η τομή του Μοντέρνου χορού κάθε εποχής από το μέχρι τότε παραδεκτό αισθητικό ιδίωμα ήταν πάντοτε η αποφασιστικότητα του να αντιπαρατεθεί με τη γητευτική διάσταση του χορού. Στόχος της επιθετικής διαφοροποίησης του ήταν ο χορός-καταναλωτικό προϊόν διαφυγής από την πραγματικότητα, όπου η απόλαυση του θεατή βασίζεται στους θεατρικούς μηχανισμούς εμπάθειας, στην ταύτιση του με το θέαμα. Η διαφορά του σύγχρονου χορού εδραιώνεται σε μια εκ γενετής ηθική στάση άρνησης της αποπλάνησης του θεατή.
Γιατί μας αρέσει η Τρίσα; γιατί μετά από κάθε παράσταση της αισθανόμαστε μια γαλήνια αυτοσυνειδητότητα; Αποφεύγοντας τους θεατρικούς μηχανισμούς ταύτισης του θεατή με το δρώμενο, αρνείται τον αλλοτριωτικό αυτοπροσδιορισμό του ατόμου μέσω της επανάληψης του στάδιου του καθρέφτη που συμβαίνει συνήθως μέσα στα θέατρα. Στη Τρίσα οι χορευτές δεν είναι είδωλα και μία χορογραφία της είναι σχεδόν πάντα μια επιβεβαίωση της πραγματικότητας. 

 Όλες οι απόπειρες του Μοντέρνου χορού, από την Γκράχαμ και πιο καίρια από την Χάμφρευ μέχρι τον Κάννινγκχαμ και το Judson, είχαν σαν αίτημα ο χορός να γίνει μέσο κατανόησης και επαναδιαπραγμάτευσης των αντιλήψεών μας για το σώμα και τον κόσμο.
Στο κορμί των χορευτών της Τρίσας βλέπουμε το αποτέλεσμα της συνάντησης του χορού με τις κοινωνικές διεκδικήσεις του 20 αιώνα και ειδικότερα των δεκαετιών 60 και 70. Και στα τρία έργα της βραδιάς παρακολουθούμε το θραυσματικό σώμα, του οποίου τα μέλη σχίζονται προς απρόσμενες και α-λογες κατευθύνσεις, να μην υπακούει πια σε ένα ιερό κέντρο, να διαλύεται αλλά και να ανασυντίθεται για να επαναβρει μία νεοφανή και ουσιαστική ολοκλήρωση.

Το Set and Reset (1983) είναι πλέον ένα κλασικό έργο της επίσημης ιστορίας του χορού. Νομιμοποιεί επαναλαμβάνοντας όλα τα στοιχεία που την απασχόλησαν στην πορεία της. Δεν θυμάμαι να έχω δει άλλο έργο χορού τόσο πολύ αφιερωμένο στους ανθρώπους που βρίσκονται στην άκρη της σκηνής. Οι χορευτές σε συνεχή ροή, κάποια στιγμή θα περάσουν και από το κέντρο, αλλά αμέσως θα βγουν έξω για να ξαναμπούν. Θα κατακτήσουν όλους τους χώρους ισότιμα, αρνούμενοι τις τοπογραφικές οριοθετήσεις των σταρ- χορευτών αναμνηστικών της φεουδαλικής ιεραρχίας. Το λεξιλόγιο ευγενικό απόσταγμα έμπειρης απλότητας, κοινό, μοιρασμένο σε όλους, ίδιες κινήσεις παρουσιασμένες σε άλλους χώρους με άλλη σειρά: όλα τριγύρω μου αλλάζουν και όλα ίδια μένουν.

Στο The groove and countermove (1998) δείτε την αποδόμηση  των κινήσεων της τζαζ, αλλά και το σαμποτάρισμα της αναμονής μας για ταύτιση και απόλαυση με κλισέ σεξουαλικότητας και νεγρότητας.
Χωρίς την χονδροειδή ιχνηλασία της ρυθμικής, την οποία ονομάζουμε συνήθως μουσικότητα, είναι ένα μουσικό έργο γιατί η λογική της φόρμας του είναι μουσική.
Προσπαθήστε να δείτε πως συναντιέται ο χορός με την μουσική,  δέστε κυριολεκτικά την μουσική, την σταδιακή παρουσίαση αυτάρκων κινητικών μοτίβων, την οργάνωση των φράσεων, τις παύσεις των χορευτών, τις αλλοιώσεις των ταχυτήτων, τις μικρές εκπλήξεις. Ένα ουσιαστικά μινιμαλιστικό έργο, πιο κοντά στον Webern παρά στην τζαζ.

Στις τυπικές παραστάσεις χορού ο χώρος προϋπάρχει της χορογραφίας, είναι εκείνο το μέρος του θεάτρου όπου οι χορευτές θα κινηθούν ακολουθώντας την μουσική. Με ένα κλείσιμο του ματιού στην θεωρία της σχετικότητας, στην Τρίσα βλέπουμε τον χώρο να δημιουργείται από και ταυτόχρονα με τον χρόνο της μουσικής και της θέασης. Ο χώρος και χρόνος τότε γιγαντώνονται και γίνονται Present tense.

Έχουν περάσει χρόνια από τότε που η Marcia B. Siegel αποκάλεσε την τέχνη της προλεταριακή. Ίσως εννοούσε την Καντιανική διάσταση του έργου της, η Τρίσα παίρνει καθημερινές ή απλά λειτουργικές κινήσεις και τις εξυψώνει σε μια ομορφιά πέρα από την καθημερινότητα. Τώρα πια η τέχνη της είναι μία τέχνη που αποδέχεται τους κανόνες της αστικής κοινωνίας, αλλά παρότι εμφανίζεται πάνω στην αστική σκηνή για ένα αστικό κοινό, έρχεται από χρόνια που τα αντικαταναλωτικά ανακλαστικά ήταν οξυμένα. Οι χορευτές της εξακολουθούν να χορεύουν σαν καθημερινοί άνθρωποι, αλλά και να περπατούν στον αέρα, δεν τους ενδιαφέρει να μεγιστοποιήσουν και να προσωποποιήσουν αστικά πάθη, παρατηρώντας τους διακρίνεις προσωπικότητες πιο αληθινές από προσωπεία οποιαδήποτε αφήγησης. Καταλαμβάνοντας με την σημαντικότητα της το κέντρο της σκηνής είναι η ιππότης μας που νίκησε, γίνεται η ακαδημία του 21 αιώνα, όμως συγχρόνως μας αδειάζει το γήπεδο από τους συντηρητιτικούς και μας προτρέπει να συνεχίσουμε εμείς. 

Μια εκδοχή του κειμένου είχε δημοσιευτεί στο πρόγραμμα των τριών έργων που παρουσίασε η  ομάδα της Τρίσα Μπράουν στο φεστιβάλ Καλαμάτας 2004
\